دولت جدید یارانه ها را تغییر می دهد | جزئیات مهم

جوان‌ترین وزیر کابینه دولت رئیسی موافقت خود را با افزایش یارانه‌ها اعلام کرده است. وزیر کار از روش جدید برای شناسایی مشمولان یارانه گفته است.

در کنار ایجاد یک میلیون فرصت شغلی پایدار در کشور، جوان‌ترین وزیر کابینه دولت رئیسی موافقت خود را با افزایش یارانه‌ها اعلام کرده است.

حجت‌الله عبدالملکی وزیر کار در پاسخ این سؤال که آیا با افزایش مبلغ یارانه‌ها موافقید؟ گفت: قطعا این یارانه‌ای که الان پرداخت می‌شود اثر رفاهی ویژه‌ای ندارد.

وی تاکید کرده که به تبعیض در پرداخت یارانه‌ها قائل است، یعنی کسانی که متمول هستند، به شرط شناسایی، با کاهش یارانه و قطع آن روبرو شود و کسانی که متوسط و فقیر هستند، با افزایش مبلغ یارانه مواجه شوند.

موضوع شناسایی مشمولان دریافت یارانه از مسائلی بوده که همواره مورد اعتراض کسانی بوده که مشمول دریافت کمک‌های معیشتی دولت نشده‌اند. یکی از طرح‌هایی که با اعتراضات گسترده‌ای همراه شد موضوع پرداخت یارانه معیشتی بنزین است که در پاییز سال ۹۸ رخ داد.

دولت اعلام کرده که ۶۰ میلیون نفر مشمول دریافت یارانه بنزین شده‌اند، این موضوع با اعتراضات زیادی همراه شد و هنوز هم ادامه دارد، چرا که مردم معتقدند دولت ملاک‌های صحیحی برای شناسایی افراد ندارد.

از آنجایی که وظیفه شناسایی مشمولان به عهده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است وزیر از سامانه رفاه ایرانیان برای شناسایی مشمولان گفته است.

عبدالملکی در تشریح برنامه‌های خود ضمن اشاره به ضرورت الکترونیکی کردن تمام و کمال خدمات تأمین اجتماعی، به اجرای کامل قانون هدفمند سازی یارانه‌ها اشاره کرد و گفت: بانک جامع اطلاعات رفاهی ایرانیان را تکمیل خواهیم کرد تا بتوانیم وضعیت رفاهی همه را شناسایی کنیم.

این سامانه به آدرس https://refahdb.mcls.gov.ir/ یک پایگاه داده‌ای است که اطلاعات اقتصادی همه‌ی افراد جامعه در آن جمع آوری شده است. در واقع اطلاعات افراد از ارگان‌های مختلف مثل تامین اجتماعی، وزارت بهداشت، سازمان ثبت احوال، بانک مرکزی، اتاق بازرگانی و … در این سامانه گردآوری می‌شود. این سامانه تحت نظارت وزارت کار است.

در واقع وزارت کار براساس اطلاعات جمع‌آوری شده در سامانه رفاه ایرانیان افراد را براساس وضعیت اقتصادی‌شان در دهک‌های درآمدی تقسیم بندی می‌کند. براساس این دهک‌بندی‌ها حمایت‌های معیشتی از جمله یارانه و وام‌های قرض الحسنه را پرداخت می‌کند.

مرکز پژوهش‌های مجلس از گزینه یارانه‌های شبه نقدی، به‌جای پرداخت مستقیم پول نقد رونمایی کرد که به نوعی می‌تواند یارانه پدرانه باشد.

یارانه پدرانه به جای نقدی

یک روز پس از انتشار خبری مبنی بر تلاش تعدادی از نمایندگان برای به رفراندوم گذاشتن حذف یارانه‌های نقدی، مرکز پژوهش‌های مجلس از گزینه یارانه‌های شبه نقدی، به‌جای پرداخت مستقیم پول نقد به مردم رونمایی کرد که از آن به‌عنوان یارانه پدرانه یاد شده است. هدف از این گزارش و دفاع از یارانه‌های شبه نقدی این است که دولت در مقام پدر جامعه می‌خواهد و می‌تواند مردم را به مصرف یک کالا یا خدمت خاص ترغیب کند.

مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده یارانه‌های شبه نقدی که برای استفاده از یک یا چند قلم کالا یا خدمات در اختیار مردم قرار می‌گیرد، به‌صورت گسترده در دیگر کشورهای جهان رایج است؛ به‌گونه‌ای که در کشورهای پیشرفته تا ۶درصد از مخارج سالانه کشور صرف این یارانه‌ها می‌شود.

این احتمال وجود دارد که دولت و مجلس با درس گرفتن از انحراف در قانون هدفمندی یارانه‌ها‌ در طول بیش از یک دهه اخیر، به این تصمیم مهم برسند که نظام پرداخت مستقیم یارانه‌ها در قالب پول نقد به‌حساب سرپرستان خانوار را کنار گذاشته و به‌جای آن با الگو گرفتن از تجربه دیگر کشورها به سمت یارانه‌های نقدی حرکت کنند.

پژوهشگران مجلس با بررسی نظام یارانه‌ای آمریکا می‌گویند متداول‌ترین یارانه‌های شبه نقدی در جهان شامل یارانه مسکن، سلامت، آموزش، تغذیه، نگهداری کودکان و بهبود فضای بازار کار می‌شود تا جایی که دولت‌ها برای حفظ اشتغال و نجات بنگاه‌های گرفتارشده سیاست ایجاد انگیزه برای کارفرمایان جهت حفظ نیروی کار یا جذب آنها را در پیش ‌گرفته‌اند.

آنها تأکید می‌کنند هرچند یارانه شبه نقدی، کارکردهای مشخصی را دنبال می‌کند و درصورت اجرای موفق، می‌تواند بسیار مفید باشد، اما اگر به‌خوبی اجرا نشود، مضر خواهد بود و اجرای طرح یارانه‌های شبه نقدی نسبت به یارانه‌های نقدی مشکلات بیشتری دارد و زمانی باید به این سمت حرکت‌کرد‌که از یک‌سو اجرا با دقت و کیفیت مناسب انجام شود و از سوی دیگر مزایای استفاده از یارانه شبه نقدی بسیار بیشتر از یارانه نقدی باشد و درصورتی که یارانه به‌صورت سبد کالا ارائه شود، عموماً زمینه ایجاد فساد از سوی مجری می‌شود.

مزیت یارانه‌های پدرانه

پرسش اصلی اینجاست که مزیت یارانه‌های شبه نقدی چیست؟ به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شرط استفاده از یارانه‌های شبه نقدی باید شفاف باشد؛ ازجمله زمانی که دولت بخواهد به دلایلی مصرف یک کالا یا خدمت خاص نظیر توزیع شیر مدارس را به افراد خاص تحمیل کند یا با دادن یارانه به شکل کالایی فقرا را از ثروتمندان جدا کند که فقط برای اقشار فقیر جذابیت داشته باشد؛ نظیر یارانه خانه‌های کوچک.

از دیگر اشکال این یارانه‌های شبه نقدی می‌توان به یارانه آموزش برای ارتقای سطح آموزش شهروندان اشاره کرد یا اینکه هدف، ایجاد تغییر بزرگ در یک بازار نظیر یارانه مسکن باشد که در نهایت به کاهش قیمت مسکن کمک کند. وجه دیگر این شکل یارانه، وقتی است که کشور با مدیریت شکست بازار مواجه می‌شود؛ نظیر خدمات سلامت که افزایش هزینه‌های آن ممکن است مردم را با فشار مواجه سازد.

پرداخت یارانه غیرنقدی در بسیاری از کشورها

این گزارش می‌افزاید؛ در بسیاری از کشورهای پیشرفته دولت‌ها یارانه غذا را اجرا می‌کنند که یک یارانه غیرنقدی است.

یارانه‌هایی با نگاه پدرانه با این هدف پرداخت می‌شود که برای کل جامعه مطلوبیت به همراه دارد. درحالی‌که در وضعیت پرداخت یارانه‌های نقدی ممکن است مردم یارانه دریافتی را در بخش دیگری هزینه کنند. نظیر آنکه پدر یک خانواده یارانه نقدی را به خرید و مصرف دخانیات اختصاص دهد به‌جای آنکه صرف تغذیه فرزند خود کند.

با این حال مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید: تشخیص نیازمندان واقعی در نظام یارانه‌های غیرنقدی مشکل خواهد بود، اما از سوی دیگر این شکل از یارانه‌ دادن با تحمیل مصرف یک نوع کالا بر شهروندان می‌تواند موجب رشد او در بلندمدت شده و آنها را از تله فقر نجات دهد؛ مشروط به اینکه آنها از این یارانه‌ها به‌درستی استفاده کنند.