سنگ کلیه توده جامد و سخت شبیه سنگریزه است که داخل کلیه‌ها ایجاد می‌شود. این سنگ‌ها از مواد معدنی و نمک تشکیل شده‌اند. سنگ‌های کلیه معمولا کوچک و به اندازه یک دانه ذرت یا یک دانه نمک هستند اما همین دانه های ریز عوارض بسیاری برای افراد دچار آنها ایجاد می کنند. در این مقاله در ارتباط با علت تشکیل سنگ کلیه و روش‌های درمان این عارضه مطالب لازم شرح داده می‌شوند.

دلایل ایجاد سنگ کلیه

امکان دارد سنگ کلیه به اندازه یک دانه شن باشد و ممکن است سنگ بدون این که شخص متوجه باشد، دفع شود. ولی سنگ‌های بزرگتر می‌توانند سبب انسداد جریان ادرار شوند. البته از جمله مهم‌ترین علائم سنگ کلیه، درد می‌باشد. طبق نظر برخی از افراد، درد ناشی از این عارضه می‌تواند از زایمان نیز شدیدتر باشد.

عوامل مختلفی شامل مصرف برخی از مواد غذایی و برخی از داروها می‌توانند سبب بروز سنگ کلیه شوند. سابقه وجود سنگ کلیه در افراد خانواده نیز سبب افزایش احتمال بروز این عارضه می‌شود.

معمولا سنگ کلیه دارای یک علت خاص نمی‌باشد و عوامل متعددی می‌توانند سبب افزایش احتمال ایجاد سنگ کلیه شوند. برخی از این عوامل شامل موارد زیر می‌باشند:

عدم مصرف آب به میزان کافی

شما بایستی به اندازه کافی آب بنوشید تا موادی که در ایجاد سنگ کلیه موثر هستند، رقیق شوند. اگر شما به اندازه کافی آب ننوشید یا زیاد عرق می‌کنید، امکان دارد ادرار تیره به نظر برسد. ادرار بایستی به رنگ زرد کمرنگ و یا شفاف باشد.

در صورتی که قبلا دچار عارضه سنگ کلیه شده باشید، بایستی به اندازه‌ای آب بنوشید که بدن شما در حدود 8  فنجان ادرار در طول روز تولید کند. بنابر این توصیه می‌شود حدود 10 فنجان آب در روز مصرف کنید؛ چرا که بدن از طریق تعریق و تنفس مقداری مایعات را از دست می‌دهد. می‌توانید به جای آب از مرکبات استفاده کنید. سیترات موجود در لیمو یا پرتقال می‌تواند از ایجاد سنگ کلیه جلوگیری کند.

رژیم غذایی

رژیم غذایی تاثیر بسیار زیادی در جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه دارد. شایع‌ترین نوع سنگ کلیه وقتی ایجاد می‌شود که کلسیم و اگزالات در زمان ایجاد ادرار توسط کلیه، به یکدیگر متصل می‌شوند. اگزالات یک ماده شیمیایی است که در بسیاری از مواد غذایی و سبزیجات سالم وجود دارد. در صورتی که قبلا این نوع سنگ کلیه در بدن شما ایجاد شده باشد، امکان دارد پزشک کاهش مصرف مواد غذایی حاوی مقادیر زیاد اگزالات را به شما توصیه کند. این مواد غذایی شامل:

• اسفناج
• ریواس
• پوره یا حلیم ذرت پوست کنده
• غلات سبوس‌دار

برخی از افراد تصور می‌کنند که نوشیدن شیر می‌تواند سبب ایجاد سنگ کلیه شود. این مطلب صحت ندارد. مصرف مواد غذایی حاوی مقادیر زیاد کلسیم (مانند شیر و پنیر) به همراه مواد غذایی حاوی اگزالات باعث می‌شود تا بدن راحت‌تر بتواند میزان اگزالات را کنترل کند؛ چرا که این دو ماده به جای کلیه در روده‌ها به هم متصل می‌شوند.

سدیم

سدیم بیشتر از طریق نمک وارد بدن می‌شود. مصرف سدیم سبب افزایش احتمال ایجاد انواع سنگ کلیه می‌شود. در نتیجه مصرف مواد غذایی شور، غذاهای کنسروی، گوشت‌های بسته بندی شده و دیگر غذاهای فرآوری شده را کاهش دهید.

پروتئین حیوانی

یک نوع از سنگ کلیه زمانی ایجاد می‌شود که ادرار بیش از حد اسیدی باشد. گوشت قرمز و غذاهای دریایی صدف‌دار می‌توانند سبب افزایش اسید اوریک در بدن شوند. امکان دارد اسید اوریک در مفاصل تجمع پیدا کرده و باعث بروز نقرس شود و یا ممکن است در کلیه‌ها سبب ایجاد سنگ کلیه شود. همچنین پروتئین حیوانی سبب افزایش میزان کلسیم در ادرار و کاهش میزان سیترات می‌شود و این دو عامل در ایجاد سنگ کلیه موثر هستند.

مشکلات مرتبط با روده

سنگ کلیه متداول‌ترین عارضه مرتبط با کلیه در افراد مبتلا به بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو یا زخمی می‌باشد. مشکلات روده می‌توانند سبب ایجاد اسهال و کاهش میزان ادرار شوند. امکان دارد بدن میزان اضافی اگزالات را از طریق روده جذب کرده و در نتیجه میزان بیشتری از این ماده وارد ادرار می‌شود.

چاقی

در صورت داشتن اضافه وزن، احتمال ایجاد سنگ کلیه به میزان دو برابر افزایش پیدا می‌کند. زمانی فرد چاق محسوب می‌شود که شاخص توده بدنی، 30 یا بیشتر باشد. جراحی برای کاهش وزن می‌تواند به بهبود سلامت شخص کمک کند. تحقیقات نشان می‌دهند افرادی که از روش جراحی بای‌پس معده Roux-en-Y استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض ایجاد سنگ کلیه هستند. البته همه روش‌های جراحی کاهش وزن باعث افزایش احتمال ایجاد سنگ نمی‌شوند. تنها روش‌هایی که سبب سوء جذب می‌شوند، در افزایش احتمال ایجاد سنگ موثر هستند.

دیگر عارضه‌ های موثر در ایجاد سنگ کلیه

بسیاری از بیماری‌ها در ایجاد یک یا چند نوع سنگ کلیه موثر هستند. این عارضه‌ها شامل:

• برخی از بیماری‌های ژنتیکی. یک نمونه از این بیماری‌ها، کلیه اسفنجی مدولاری است. این بیماری یک نقص مادرزادی است که سبب ایجاد کیست در کلیه‌ها می‌شود.
• دیابت نوع 2. این بیماری می‌تواند سبب شود که ادرار بیش از حد طبیعی اسیدی شود و در نتیجه سبب افزایش احتمال ایجاد سنگ کلیه می‌شود.
• نقرس: این عارضه سبب تجمع اسید اوریک در خون و ایجاد کریستال‌هایی در مفاصل و کلیه‌ها می‌شود. در این حالت امکان دارد سنگ‌های کلیه بزرگ و بسیار دردناک شوند.
• هایپر پاراتیروئیدیسم (پرکاری پاراتیروئید). امکان دارد غدد پاراتیروئید هورمون‌های بیش از حد تولید و ترشح کنند. در این حالت سطح کلسیم در خون و ادرار افزایش پیدا می‌کند.
• اسیدوز توبولار کلیوی. این مشکل مرتبط با کلیه‌ها سبب تجمع بیش از حد اسید در بدن می‌شود.

مصرف دارو

برخی از داروهایی که می‌توانند سبب ایجاد سنگ کلیه شوند شامل:

• بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها شامل سیپروفلوکساسین و گروه آنتی‌بیوتیک‌های مرتبط با سولفا
• برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان اچ آی وی و ایدز
• برخی از داروهای ادرارآور که برای درمان فشار بالای خون استفاده می‌شوند. البته بعضی از داروهای ادرارآور شبه تیازید به جلوگیری از بروی سنگ کلیه کمک می‌کنند.

در صورت وجود سنگ کلیه، چه زمان بایستی به پزشک مراجعه شود؟

در صورت ایجاد اولین سنگ کلیه افراد معمولا از مشکل ایجاد شده اطمینان ندارند و بایستی به پزشک متخصص مجاری ادراری مراجعه کنند تا از این که علائم ایجاد شده در اثر عارضه‌های دیگر مانند آپاندیس ایجاد نشده باشد، اطمینان حاصل کنند. در صورت وجود سنگ کلیه، امکان دارد پزشک بیمار را به متخصص مجاری ادراری معرفی کند.

در این باره دکتر محسن وریانی متخصص کلیه و مجاری ادراری به بیمارانی که از درد پهلوی خود شکایت دارند ولی طی آزمایشات متعدد، سنگی درون کلیه آنها دیده نشده است گوشزد کرده اند تا در صورت وجود هر یک از موارد زیر به پزشک مراجعه کنند:

• درد شدیدی که باعث می‌شود نشستن در حالت راحت برای شخص غیر ممکن شود.
• وجود درد به همراه حالت تهوع و استفراغ
• درد به همراه تب و لرز
• وجود خون در ادرار
• دشواری در دفع ادرار
• نیاز شدید به ادرار کردن
• احساس سوزش در زمان ادرار کردن

در صورتی که نمی‌توانید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید، به بخش اورژانس بیمارستان بروید.

چنانچه درد و تب ناشی از سنگ کلیه ایجاد شود، مستقیما به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید. سنگ کلیه به همراه عفونت دستگاه ادراری می‌تواند باعث بروز عفونت در خون شده و بایستی بلافاصله درمان شود.

در صورتی که جریان ادرار در قسمت پشت سنگ کلیه متوقف شده و سبب انسداد میزنای شود، ممکن است در ادرار عفونت ایجاد شود. در این حالت امکان دارد بافت کلیه عفونی شده و یا این که ممکن است عفونت به جریان خون گسترش پیدا کند.

همچنین ممکن است به مرور زمان سنگ کلیه عفونی شده و سبب بروز عفونت دستگاه ادراری شود. در برخی از افرادی که دارای سابقه بروز مکرر عفونت دستگاه ادراری هستند، وجود سنگ کلیه بزرگ سبب ورود باکتری به ادرار می‌شود. زمانی که یک متخصص باتجربه اورولوژی احتمال بدهد که سنگ کلیه به همراه عفونت دستگاه ادراری وجود داشته باشد، لوله مخصوصی در میزنای یا کلیه شخص قرار داده تا ادرار عفونی را خارج کند. همچنین دکتر واریانی جهت درمان عفونت، برای بیمار آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند.

امکان دارد برخی از افراد دارای سابقه وجود سنگ کلیه، از مراجعه به پزشک صرف نظر کنند؟

با وجود این که عفونت به همراه سنگ کلیه یک فوریت پزشکی محسوب می‌شود، امکان دارد برخی از افراد دارای سابقه سنگ کلیه همیشه به مراجعه به پزشک نیازی نداشته باشند. پس از جلسه مشاوره با پزشک ممکن است افرادی که علائم مورد نظر را شناسایی کرده‌اند، بتوانند داروی مُسکن مصرف کرده و در منزل سنگ را دفع کنند. امکان دارد پزشک به شخص توصیه کند که جهت کمک به دفع سنگ، مقدار زیادی آب بنوشد.

استفاده از روش فوق به شدت درد و تصمیم‌گیری بیمار برای به‌کارگیری از این روش بستگی دارد. به نظر می‌رسد هر چه در طول سال‌های گذشته شخص به دفعات بیشتری دچار عارضه سنگ کلیه شده باشد، درد ایجاد شده کمتر خواهد شد؛ البته این مطلب در مورد همه افراد صحت ندارد.

داروی ایبوپروفن (ادویل، موترین) در ارتباط با درد ناشی از سنگ کلیه به شخص کمک خواهد کرد. داروی تامسولوسین (فومکس) نیز می‌تواند در جهت تسکین درد و دفع سنگ به بیمار کمک کند. البته اگر سنگ بیش از حد بزرگ باشد، امکان دارد متخصص اورولوژی استفاده از روش جراحی سنگ کلیه را برای خارج کردن سنگ توصیه کند.