پناهجویان افغانستانی در راه ایران!

ایران اصلی‌ترین پذیرنده جمعیت پناهندگان افغانستانی در جهان است و آمارها نشان می‌دهد (تا پیش از همه‌گیری کرونا) حدود ۳ میلیون شهروند افغانستانی در ایران زندگی می‌کرده‌اند. همچنین، دانشگاه‌های ایران میزبان حدود ۴۰ هزار دانشجوی افغانستانی است. حالا با تحولات اخیر افغانستان و حضور مجدد طالبان بر سر قدرت، آیا باید شاهد موج مهاجرت جدید آنها به ایران بود؟

اما احتمالا در میان مهاجران جدید، ایران باید خود را برای افزایش آمار دانشجویانِ افغانستانی در دانشگاه‌های خود آماده کند. اما آیا ایران باید امکانات آموزشی و بورس تحصیلی رایگان به مهاجران افغانستانی بدهد؟

بازگشت به دوران تاریکِ طالبان

روز گذشته طالبان قدرت را در افغانستان در دست گرفت. محمد اشرف غنی، رئیس دولت افغانستان این کشور را ترک کرد و طالبان دولت موقت تشکیل داد. همزمان با ورود به کابل، طالبان بیانیه‌‌ای صادر کردند. بیانیه‌ای که در آن از مردم افغانستان دعوت شده که در کشور خود بمانند.

در این بیانیه آمده است: «امارت اسلامی قصد انتقام گرفتن از هیچکس را ندارد. همه کسانی که در بخش‌های نظامی و غیرنظامی در اداره کابل خدمت کرده‌اند بخشیده شده و در امان هستند. هیچ‌کس انتقام نخواهد گرفت. همه باید در کشور خود بمانند، در محل و خانه خودشان و سعی نکنند کشور را ترک کنند.

دوباره مهاجرت و دوباره آوارگی

اکنون اما تاریخ گویا دوباره در مسیر تکرار قرار گرفته است و شهروندان افغانستانی (دست‌کم آنها که در طبقه متوسط در این کشور قرار می‌گیرند و تحمل حکومت طالبان برای‌شان ممکن نیست) بار دیگر در دو راهی مهاجرت و ماندن قرار گرفته‌اند.

داستان تلخ مهاجرت اجباری افغانستانی‌ها از کشورشان در انتهای دهه ۱۳۵۰ خورشیدی شروع شد. به دنبال آغاز جنگ میان افغانستان و اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال ۱۹۷۹ میلادی (۱۳۵۸ خورشیدی) مهاجرت گسترده از افغانستان کلید خورد. برآمدن طالبان و حمله نظامی آمریکا به افغانستان در سال ۱۳۸۰ خورشیدی هم موج‌های بعدی مهاجرت افغانستانی‌ها از این کشور را کلید زد.

«فرشته حسینی»، بازیگر افغانستانی، پیش‌تر گفته بود که خواهر کوچکش به دلیل ملیتش نمی‌تواند در سامانه «شاد» درس بخواند.

برآوردهایی وجود دارد که می‌گوید حدود ۶٫۳ میلیون نفر از شهروندان افغانستان، به دنبال حمله شوروی سابق به این کشور، خاک افغانستان را ترک کردند و این یکی از ۵ بحران بزرگ پناهندگی از آغاز قرن بیستم به این سو بوده است.

مهاجران در مسیر ترکیه و پاکستان

با این همه، در سال‌های اخیر و به دنبال افت ارزش «ریال» در ایران، افغانستانی‌هایی که در ایران به «ریال» پول در می‌آوردند و درآمدشان را به خانواده شان در افغانستان می‌رساندند، مجبور شدند ایران را به مقصد کشورهای دیگر ترک کنند.

ترکیه اصلی‌ترین مقصد این دسته از شهروندان افغانستان بود، چرا که وضعیت اقتصادی بهتری داشت و امکان پیدا کردن شغل هم در آن بالاتر بود. با این همه، ترکیه که چندی است به بزرگ‌ترین پناهگاه برای پناهجویان در جهان بدل شده (عمدتا به دلیل مهاجرت آوارگان سوری)، به شدت نسبت به پذیرش پناهندگان افغانستانی (به ویژه پناهندگان غیرقانونی) بی‌تمایل شده است.

تکمیل فرآیند احداث دیوار مرزی میان ایران و ترکیه در هفته‌های اخیر، نشانه واضح همین موضوع است که به غلط، به جلوگیری از ورود ایرانی‌ها به ترکیه تعبیر شد. ایرانی‌ها برای ورود به ترکیه ویزا نیاز ندارند و به همین دلیل، روشن است که ترکیه، پیشاپیش خود را برای فروپاشی دولت مرکزی افغانستان و ورود موج گسترده پناهجویان افغانستانی به ترکیه، از راه ایران، آماده کرده است.

نخبگان افغانستانی، ایران و فرصت‌های از دست‌رفته

«فرشته حسینی»، بازیگر افغانستانیِ مقیم ایران (که این اواخر، او را با نقش‌آفرینی در سریال «قورباغه» و ازدواجش با «نوید محمدزاده» می‌شناسیم)، چند ماه پیش، از وضعیت زندگی افغانستانی‌هایِ مقیم ایران انتقاد کرد و در یک پست اینستاگرامی پرسید که چرا خواهر کوچکش در ایران، صرفا به دلیلِ آنکه افغانستانی است، نتوانسته سیم‌کارتی به نام خود بخرد و در «شبکه شاد» پایِ درس و مدرسه بنشیند.

این قبیل تبعیض‌ها در مورد مهاجران افغانستانی در ایران کم نیستند: افغانستانی‌ها تا چندی قبل برای دریافت شناسنامه ایرانی مشکل داشتند؛ گشایش حساب بانکی و دریافت کارت‌های بانکیِ ایرانی برای آنها بسیار دشوار و گاه ناممکن بوده و تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان افغانستانی هم با همین دشواری در نظام آموزشی ایران روبه‌رو بوده است.

افغانستانی‌ها تا چندی قبل برای دریافت شناسنامه ایرانی مشکل داشتند؛ گشایش حساب بانکی و دریافت کارت‌های بانکیِ ایرانی برای آنها بسیار دشوار و گاه ناممکن بوده و هست و تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان افغانستانی هم با همین دشواری در نظام آموزشی ایران روبه‌رو بوده است.